Emoties, werken ze voor of tegen jou?

Emoties kunnen in hun oorspronkelijke gedaante als nuttig worden ervaren en in hun afgeleide, gecultiveerde versie voor problemen zorgen.

Een Indonesische man, klein van stuk, loopt een cafe uit. Een paar aangeschoten jongeren roepen hem een paar onvriendelijke opmerkingen na. De man loopt rustig door. Eén van de jongens grijpt hem van achteren vast. De man draait zich behendig om en met een haast dodelijke precieze schakelt hij de jongen uit. De anderen snellen hun kameraad snel tegemoet en binnen twee a drie minuten liggen de jongeren kreunend op de grond.

Een drugsverslaafde begint spontaan een voorbijganger uit te schelden. Hij loopt rood aan en heel druk gebarend met het schuim op zijn mond, gaat hij steeds harder schreeuwen. De voorbijganger is overigens nergens meer te bekennen, maar dat weerhoudt de drugverslaafde niet om door te gaan met zijn tierenade. Het komt tot geen confrontatie want iedere voorbijganger negeert hem op gepaste afstand.

Welke emotie herken je in beide gevallen en toch verschilt deze emotie in beide voorvallen enorm van elkaar? Het gaat om woede. In het eerste voorbeeld gaat het om Predator-agression en in het tweede om Anxiety-agression. De woede om te doden en de woede om boos over te komen. Hoe werkt dit mechanisme nu en wat kun jij er mee?

Jouw lichaam heeft de natuur gemaakt om te kunnen jagen en je te kunnen verdedigen. Jouw jachtinstinct om te kunnen eten zorgt dat je geruisloos jouw prooi benadert. Ademhaling en hartslag zijn laag terwijl bij gevaar je bang bent en jouw ademhaling en hartslag versnellen. Door te schreeuwen en jezelf groot te maken wil je het gevaar keren door indruk te maken. Dit zijn de oorspronkelijke gedaanten van de emotie woede.

Je hebt een natuurlijke neiging om conficten te vermijden, want de mens als groepsdier vormt een eusociale samenleving. Dit houdt in dat je je dienstbaar opstelt om de groep sterk te houden. Conflicten veroorzaken slachtoffers als ze uit de hand lopen en dat is niet in het belang van de groep. Je gaat jouw partner ook niet meteen te lijf bij een meningsverschil. Als dit wel gebeurt dan is er meer aan de hand met de agressor.

Gelukkig leef je in een maatschappij waarin de mensheid beschaafd is geworden. Waar komt dan die agressie vandaan? Bij het voorbeeld van de jongeren, heeft dit te maken met alcohol. Het effect van alcohol is dat je makkelijker en sneller kwaad wordt, je situaties slechter kunt inschatten, dat je jezelf overschat en je minder de gevolgen van de lange termijn inschat. Alcohol, drugs, suiker en vet verstoren het stresssysteem en het beloningssysteem. Bij de drugsverslaafde is zijn brein inmiddels zo aangetast dat hij elk gevoel met de realiteit is kwijtgeraakt en leidt aan psychosen.

Alcohol en drugs is nog redelijk te overzien, maar op chronische stress is moeilijker grip te krijgen. De overprikkeling en machteloosheid zijn de nieuwe bedreigingen die angst veroorzaken en ons stressresponssysteem overbelasten. De wereld waarin je bedreigd werd door roofdieren en vijandelijke stammen was redelijk overzichtelijk. Dit overzicht zijn we kwijtgeraakt door alle informatie, e-mails, appjes en Facebookberichten. Dit heeft zijn weerslag op jouw emotionele huishouding.

Angst en woede gaan hand in hand zoals je kon lezen. Hoe zit het met de oorspronkelijke gedaante van bevrediging? Bevrediging is oorspronkelijk nauw verwant met belonen. Wow, wat goed van je dat je voedsel vond! De nucleus accumbens zorgt dan voor de dopamine. Dopamine stroomt ook door jouw lichaam na goede seks. Oxytocine zorgt als neurotransmitter in de hypothalamus voor een verzadigingsgevoel. Een overdosis aan suiker zorgt dat het verzadigingssignaal niet meer goed doorkomt. De producenten van voedsel hebben een aardig steentje aan bijgedragen om jou verslaafd te krijgen aan de suiker. Inmiddels is overgewicht een groter probleem geworden dan ondervoeding.

Het uitstellen van bevrediging kun je leren beheersen (marshmallows experiment bij kinderen). Het zoeken naar bevrediging geeft al een goed gevoel. Kijken, kijken en niets kopen. Je kunt de behoefte aan bevrediging sublimeren aan een hoger doel. Verwachtingsmanagement is het fundament van de vooruitgang waardoor geluk in het leven een complex spel met je eigen beloningssysteem is.

De oorspronkelijke gedaante van afschuw of walging is een primitieve reflex-emotie. Je walgt van bedorven voedsel, houdt afstand van lijken en je keert je af voor seks met je familie, dieren of dezelfde sekse. Wat zijn nu voorbeelden van afgeleiden vormen van afschuw? Je kunt gruwen van hoe mensen om je heen zich gedragen of van sommige politici. Ook kun je over je nek gaan van sommige extreme standpunten. Als je ergens van walgt hoef je dit niet in alle geuren en kleuren te tonen aan jouw omgeving. De kans is anders groot dat je omgeving als reactie daarop walgt van jou.

Liefde in zijn meest pure vorm zorgt voor nakomelingen, onvoorwaardelijke acceptatie en het vermogen om steun en veiligheid te bieden. Liefde in deze vorm ervaren, maakt jou een beter mens. Het ego laat de liefde vervormen in status en bezit. Jaloezie is in de liefde functioneel en verklaarbaar als het uitsluitend gaat om het voortbestaan van jouw genen. Zodra jaloezie overgaat in ambitie, kan dit het beste, maar ook het slechtste uit jou naar boven halen. Jouw kwaliteiten inzetten om te verbeteren laat jou groeien. Zodra je ontevredenheid groeit door te vergelijken, begint het lijden. Dit lijden leidt snel naar frustraties van onmacht waardoor het vermogen om te verbeteren weer afneemt en je je kleiner maakt dan je bent.

Schaamte remt andere emoties, zoals bevrediging. Het versterkt je zelfbeheersing en sociaal wenselijk gedrag. In de oorspronkelijke vorm schaamde jij je voor jouw fouten en het pijn doen van de andere groepsleden, want daar zaten zij niet op te wachten. Zodra de omgangsvormen een steeds sterker moreel sausje krijgen zoals bij geloofsovertuigingen dan wordt schaamte een benauwend keurslijf.

Verdriet hangt samen met verlies, met het ontbreken van iets dierbaars, of iemand die dierbaar is. Verdriet in de vorm van neerslachtigheid kan vanuit evolutionair perspectief verband houden met dreigende uitsluiting. Uitsluiting => uitstoting => doodvonnis. Een van de manieren om escalatie te voorkomen, is harm-avoiding strategy, schadevermijdende strategie door middel van onderdanig gedrag. Als vechten of vluchten niet werkt, kies je voor een teneergeslagen houding. Het lage zelfbeeld dat optreedt bij depressie heeft te maken met het geloofwaardig houden van die eigen onderdanigheid voor jezelf. Als jij het zelf al niet gelooft…

Verdriet in de vorm van wanhoop treedt onder andere op als er sprake is van verstoorde hechting aan de verzorger, meestal de moeder. Bij de mens duurt de periode dat het kind van de moeder afhankelijk is een stuk langer dan bij andere soorten. Bij langdurige afwezigheid van de verzorger zal een jonge primaat zich aanvankelijk stilhouden, om niet de aandacht van roofdieren op zich te richten. Als dit te lang duurt dan zal het jong een uiting van wanhoop doen.

Accepteer emoties waarvoor ze ‘gemaakt zijn’ en vermijd het vervormen van emoties tot rancuneus en slachtoffer gedrag. Je verandert dan emoties tot een giftbeker die jezelf drinkt, maar denkt dat de ander lijdt. Wellicht ben jij meer de bron van jouw eigen lijden dan je denkt!

Het podium is aan jou!